JUBILEUSZ 90-LECIA URODZIN PROF. LUCJANA SOBCZYKA

Opublikowano: 10 wrzesień 2017

W dniu 18.09.2017, na Wydziale Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego odbędzie się Jubileusz 90-lecia urodzin Prof. dr. hab. Lucjana Sobczyka – Członka Rzeczywistego Polskiej Akademii Nauk, Doktora Honoris Causa Uniwersytetu w Leningradzie i Uniwersytetu Wrocławskiego, Prezesa Polskiego Towarzystwa Chemicznego (1980-1985), twórcy wrocławskiej szkoły wiązania wodorowego, wieloletniego pracownika Uniwersytetu Wrocławskiego.

_____________________________

Uroczystości jubileuszu włączone są w obrady Sekcji Chemii Fizycznej i Elektrochemii w ramach 60-Zjazdu PTChem.

Program uroczystości :

11.00-11.30 przywitanie, wystąpienia gości, odczytanie listów gratulacyjnych

11.30-11.45 L. Sobczyk „WROCŁAWSKA SZKOŁA WIĄZANIA WODOROWEGO”

11.45-12.05 A. Koll „POLARNOŚĆ WIĄZANIA WODOROWEGO”

12.05-12.35 H. Szatyłowicz „NOWE SPOJRZENIE NA EFEKT PODSTAWNIKOWY”

Uroczystość odbędzie się na Wydziale Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Joliot-Curie 14, 50-383 Wrocław, sala II CD

Lucjan Sobczyk urodził się 4 sierpnia 1927 w Natalinie (pow. wołkowyjski, obecnie na terytorium Białorusi). Studia rozpoczął w 1946 r. na Wydziale Chemii Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej. Już od trzeciego roku studiów był zatrudniony na etacie młodszego asystenta w Katedrze Chemii Fizycznej, kierowanej przez prof. Kazimierza Gumińskiego. Ten okres edukacji zaowocował zainteresowaniem chemią fizyczną, której późniejszy Profesor Sobczyk jest wierny do dzisiaj. Jego praca magisterska dotyczyła badań kinetyki wymiany jonowej i została obroniona w 1951 r. W latach 50. XX w. najzdolniejszych absolwentów polskich uczelni kierowano na dalsze studia do Związki Radzieckiego. Tak też potoczyły się losy Lucjana Sobczyka, który podjął studia aspiranckie u światowej sławy fizykochemika prof. J.K. Syrkina w Instytucie Precyzyjnej Technologii Chemicznej w Moskwie. W czasie tych studiów, zajmował się strukturą cząsteczek, oddziaływaniami międzycząsteczkowymi, a zwłaszcza wiązaniem wodorowym. Studia w Moskwie zakończył pracą kandydacką (odpowiednik doktoratu) zatytułowaną „Polaryzacja dielektryczna układów z wiązaniem wodorowym” (Диэлектрическая поляризация систем с водородной связью). Z perspektywy lat widzimy, że wiązanie wodorowe i różnorodne aspekty oddziaływań międzycząsteczkowych stały się wiodącą tematyką badań Profesora Sobczyka. Po powrocie z Moskwy, L. Sobczyk objął stanowisko adiunkta na Wydziale Chemii Politechniki Wrocławskiej (w roku 1951 nastąpił rozdział Uniwersytetu i Politechniki – chemię przydzielono Politechnice), natomiast w roku 1956, L. Sobczykowi powierzono zadanie zorganizowania laboratorium chemii fizycznej w ramach reaktywowanej chemii uniwersyteckiej. Lucjan Sobczyk zostaje kierownikiem Katedry Chemii Fizycznej. Katedrą, a następnie Zespołem Naukowym kierował aż do przejścia na emeryturę w 1998 roku. Profesor Sobczyk pełnił wiele funkcji organizacyjnych na uczelni: od 1962 do 1964 był prodziekanem, a od 1972 do 1974 dziekanem Wydziału Matematyki Fizyki i Chemii, w latach 1983 – 1981 pełnił funkcję prorektora ds. nauki. W latach 1983 – 2010 był przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN, obecnie jest członkiem Rady Naukowej wspomnianego instytutu, a także członkiem rad naukowych Instytutu Chemii Fizycznej PAN w Warszawie i Instytutu Fizyki Molekularnej PAN w Poznaniu. Profesor Sobczyk w roku 1976 został powołany na członka korespondenta Polskiej Akademii Nauki, a w 1989 r. został członkiem rzeczywistym PAN. Od 1954 roku jest członkiem Polskiego Towarzystwa Chemicznego, zaś w latach 1979 – 1984 był Prezesem Zarządu Głównego PTChem., w roku 2010 został wyróżniony członkostwem honorowym. Profesor Sobczyk jest inicjatorem powołania Sekcji Fizykochemii Organicznej PTChem., był też jej wieloletnim przewodniczącym. Jest członkiem Amerykańskiego Towarzystwa Naukowego, Londyńskiego Instytutu Fizyki, Amerykańskiego Stowarzyszenia na Rzecz Postępu Nauki (AAAS), Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC), Europejskiego Stowarzyszenia Krystalografów.

Profesor Sobczyk jest autorem, współautorem lub edytorem wielu cennych monografii, między innymi: „Wiązanie Wodorowe” (PWN 1969), „Metody Spektroskopii Oscylacyjnej” (PWN 1979), „Metody magneto- i elektrooptyczne” (PWN 1982), „Postępy metod rezonansowych w chemii” (PWN 1984), „Zjawiska relaksacji molekularnej” (Wyd. UWr. 1999), a również wielu skryptów i podręczników: „Chemia Fizyczna” (PWN 1980), „Chemia Fizyczna dla Przyrodników” (PWN 1975), „Eksperymentalna Chemia Fizyczna” (PWN 1982). Jest autorem lub współautorem 306 prac oryginalnych, 26 artykułów przeglądowych, 16 artykułów dotyczących obecnego stanu i historii nauki, index Hirscha 35, cytowania bez autocytowań 4624 (czerwiec 2017). Wypromował 22 doktorów, z których 9 uzyskało tytuł profesora.

Profesor Sobczyk zapoczątkował cykl szkół chemii fizycznej i są one organizowane do dzisiaj. Obecnie noszą one nazwę Central European School on Physical Organic Chemistry.

Wspólnie z G. Zundelem zorganizował pierwszą konferencję poświęconą wiązaniu wodorowemu. Jej następne edycje weszły do stałego kalendarza wydarzeń naukowych pod nawą Horizons in Hydrogen Bond Research. Organizacja tak wielu seminariów i konferencji jest dowodem na wagę tematyki naukowej podjętej przez prof. Sobczyka, ale również świadczy o wyjątkowej osobowości Autora i o Jego autorytecie w międzynarodowym środowisku naukowym.

W uznaniu dorobku i zasług Profesor Sobczyk otrzymał wiele nagród i wyróżnień, między innymi: Nagrodę Prezesa Rady Ministrów, odznaczenia państwowe i regionalne. Jest odznaczony medalami J. Śniadeckiego i J. Zawidzkiego, przyznawanymi przez Polskie Towarzystwo Chemiczne, medalem Hanusa, przyznawanym przez Czechosłowackie Towarzystwo Chemiczne, jest honorowym członkiem Wydziału Struktury Rosyjskiej Akademii Nauk, doktorem honoris causa Uniwersytetu w St. Petersburgu i Uniwersytetu Wrocławskiego.

Zasadniczy nurt zainteresowań naukowych Profesora Sobczyka to przede wszystkim wiązanie wodorowe między- i wewnątrzcząsteczkowe, ale również szeroko pojęta struktura cząsteczek, eksperymentalne przejawy oddziaływań i nowe materiały o potencjalnych zastosowaniach (ferroelektryki, ciekłe kryształy). Początek drogi naukowej prof. Sobczyka to bez wątpienia dielektryczne i spektroskopowe aspekty wiązania wodorowego, zaś dalsze prace są rezultatem ogromnej intuicji badawczej, pracowitości i umiejętności kierowania zespołami badawczymi. Profesor Sobczyk stworzył szkołę wiązania wodorowego, stając się międzynarodowym autorytetem w tej dziedzinie. Nie sposób wymienić wszystkich dotychczasowych osiągnięć. Wspomnijmy tu przynajmniej o hipotezie podwójnego minimum energetycznego dla wodoru w wiązaniu wodorowym. Hipoteza ta, zaproponowana już w pracy kandydackiej (doktorskiej), została wielokrotnie potwierdzona zarówno doświadczalnie, jak i teoretycznie. Znanym i szeroko cytowanym przez międzynarodowe środowisko naukowe jest opracowanie teorii i zbadanie właściwości silnych wiązań wodorowych z tzw. obszaru inwersyjnego. Wiązania te są obdarzone ciekawymi właściwościami, będącymi podstawą do zrozumienia anomalii efektu izotopowego, czy continuum absorpcji w podczerwieni. Badania zależności właściwości międzycząsteczkowych wiązań wodorowych od charakteru protono-donorowego i protono-akceptorowego doprowadziły do znalezienia wielu korelacji miedzy właściwościami tych wiązań i DpKa związków tworzących te układy. Równie ciekawe rezultaty przyniosły badania wewnątrzcząsteczkowych wiązań wodorowych, a w szczególności zasad Mannicha i Schiffa. Zainteresowanie strukturą i oddziaływaniami w fazie stałej doprowadziły do dużych osiągnięć zespołu kierowanego przez Profesora Sobczyka w fizykochemii ferroelektryków i ciekłych kryształów, w tym do odkrycia nowych ferroelektryków z grupy wodoroselenianów, halogenobizmutanów i halogenoantymonianów. Profesor Sobczyk to nie tylko wnikliwy badacz, ale i świetny nauczyciel i mistrz. Idee naukowe zapoczątkowane przez Profesora są nadal twórczo rozwijane przez zespoły, które stworzył, są obiektem badań kolejnych pokoleń chemików. Umiejętność kierowania zespołem, zaufanie którym obdarza nas Profesor, swoboda w kształtowaniu indywidualnej drogi, którą nam zostawia to cechy, za które uczniowie i współpracownicy są Mu szczególnie wdzięczni.

Kazimierz Orzechowski (Wydział Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego)